Ηθικός αυτουργός – Άμεσος συνεργός. Σε αρκετές περιπτώσεις, ένα έγκλημα τελείται από περισσότερα πρόσωπα και όχι μόνο από ένα. Συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις οι δράστες έχουν διακριτούς ρόλους, κατά την εγκληματική τους δράση. Στον ποινικό κώδικα υπάρχει πρόβλεψη για τιμώρηση κάθε μορφής συμμετοχής, καθώς ο νομοθέτης σκοπεύει αφενός να κολαστεί ο δράστης λαμβάνοντας τη πρέπουσα ποινή για το έγκλημα που διέπραξε, αφετέρου να λειτουργήσει η επαπειλούμενη ποινή, ως αποτρεπτικός παράγων για τυχόν μελλοντικούς δράστες. Άλλωστε το ποινικό δίκαιο έχει ως βασικό του πυλώνα την αποκατάσταση της κοινωνικής αρμονίας και τάξης, κάτι που επιτυγχάνει με την εξειδίκευση ποινών για κάθε μορφή συμμετοχής στο έγκλημα.
Πριν αναλύσουμε τις έννοιες ηθικός αυτουργός/άμεσος συνεργός, χρήσιμη είναι η ανάλυση όλων των μορφών συμμετοχής στο έγκλημα, ώστε να έχετε μια σφαιρικότερη εικόνα. Μια από τις μορφές συμμετοχής στο έγκλημα, η οποία μάλιστα είναι και η συνηθέστερη είναι η άμεση ή φυσική αυτουργία, στην οποία ο δράστης πραγματώνει το έγκλημα κάνοντας χρήση των δικών του μόνο σωματικών δυνάμεων. Μια άλλη μορφή συμμετοχής στο έγκλημα είναι η έμμεση αυτουργία, στην οποία ο έμμεσος αυτουργός κάνει χρήση ενός άλλου προσώπου, ως μέσου για τη τελεσφόρηση εγκληματικής ενέργειας. Πέραν των αναφερθέντων, μια άλλη μορφή συμμετοχής είναι η συναυτουργία, κατά την οποία υπάρχει συναπόφαση δύο ή και περισσότερων ατόμων να τελέσουν ένα έγκλημα. Μια ακόμη μορφή συμμετοχής στο έγκλημα είναι η απλή συνέργεια, στην οποία το πρόσωπο που έχει αυτή τη μορφή συμμετοχής, έχει ρόλο δευτερεύων και όχι βασικό στην εγκληματική δράση, ωστόσο όμως τιμωρείται, καθώς συνεπικουρεί παραβατικές συμπεριφορές.
Δύο παραδείγματα απλού συνεργού είναι ο <<τσιλιαδόρος>> που βρίσκεται έξω από το κατάστημα όπου πραγματοποιείται μια ληστεία, ώστε να ειδοποιήσει τους υπόλοιπους δράστες αν εμφανιστεί η αστυνομία, καθώς και ο οδηγός που γνωρίζει πως μεταφέρει κακοποιούς που πρόκειται να εγκληματήσουν. Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως, μόνο ο απλός συνεργός αντιμετωπίζεται επιεικέστερα από το νόμο και όλες οι υπόλοιπες μορφές συμμετοχής τιμωρούνται, όπως ακριβώς και ο φυσικός αυτουργός.
Ποια είναι όμως η πρόβλεψη στο γενικό μέρος του Ποινικού Δικαίου για τον ηθικό αυτουργό;
Ο ηθικός αυτουργός είναι το πρόσωπο που με δόλο προκάλεσε σε τρίτο άτομο την απόφαση, να προβεί σε έγκλημα που τελικά έκανε. Σε περίπτωση όμως που, ο φυσικός αυτουργός είχε λάβει ήδη την απόφαση να τελέσει το έγκλημα, τότε δεν υφίσταται ηθική αυτουργία, ωστόσο πιθανόν να μπορεί να θεμελιωθεί απλή συνέργεια, αφού ο ηθικός αυτουργός ενθαρρύνει τον φυσικό αυτουργό να κάνει το έγκλημα που έχει ήδη αποφασίσει πως θα διαπράξει.
Ποια είναι όμως η διάκριση μεταξύ ηθικού αυτουργού και έμμεσου αυτουργού;
Αρχικά, ο ηθικός αυτουργός τελεί την εγκληματική ενέργεια της πρόκλησης αποφάσεως για τέλεση εγκλήματος σε πρόσωπο που έχει γνώση του επικίνδυνου, βλαπτικού και άδικου χαρακτήρα της πράξης που πρόκειται να τελέσει και τον αποδέχεται. Ο νόμος τιμωρεί τον ηθικό αυτουργό, γιατί διαφθείρει τον χαρακτήρα του φυσικού αυτουργού και του προκαλεί την απόφαση να γίνει εγκληματίας. Μέσω λοιπόν του φυσικού αυτουργού, ο ηθικός αυτουργός προκαλεί κίνδυνο ή βλάβη σε ξένα έννομα αγαθά.
Η ηθική αυτουργία στην αντικειμενική της υπόσταση περιλαμβάνει, αφενός τη πρόκληση απόφασης σε άλλον για τέλεση εγκληματικής πράξεως, αφετέρου την άδικη πράξη που τελέστηκε. Σχετικά με την υποκειμενική υπόσταση της ηθικής αυτουργίας, σε αυτή εμπεριέχονται τα τρία είδη του δόλου, ήτοι δόλος α΄ βαθμού, δόλος β΄ βαθμού και ενδεχόμενος δόλος, που εντοπίζονται στη πρόκληση της απόφασης στον φυσικό αυτουργό για εγκληματική πράξη.
Αναφορικά με τη πρόκληση της απόφασης στον φυσικό αυτουργό να τελέσει άδικη πράξη, η θεωρία της απλής συναιτιότητας είναι η κρατούσα θεωρία στην νομική επιστημονική κοινότητα, σύμφωνα με την οποία μπορεί να γίνει με οποιονδήποτε τρόπο, η πρόκληση της απόφασης για τέλεση άδικης πράξης, αρκεί να προκύπτει αιτιότητα. Τρεις είναι οι μορφές με τις οποίες εμφανίζεται η ηθική αυτουργία: α) η ηθική αυτουργία σε τελειωμένο έγκλημα, β) η ηθική αυτουργία σε απόπειρα εγκλήματος και γ) η απόπειρα ηθικής αυτουργίας. Μια σημαντική παρατήρηση είναι, πως για να υπάρχει ευθύνη του ηθικού αυτουργού, θα πρέπει να τελεστεί από το φυσικό αυτουργό η πράξη για την οποία επιχειρήθηκε η πρόκληση απόφασης από τον ηθικό αυτουργό και όχι άλλη. Αν ο φυσικός αυτουργός υπερβεί τα όρια της πρόκλησης απόφασης, ο ηθικός αυτουργός δεν ευθύνεται για τις περαιτέρω ενέργειες που πραγματοποίησε ο φυσικός αυτουργός. Ο δικηγόρος ποινικολόγος Κωνσταντίνος Καμουζής θα σας δώσει κατόπιν ραντεβού περισσότερες πληροφορίες.
Ποιός είναι ο ρόλος του άμεσου συνεργού;
Σχετικά με την έννοια του άμεσου συνεργού, στο άρθρο 46παρ.1 περ.β΄του Ποινικού Κώδικα ορίζεται πως << η άμεση ή αναγκαία συνέργεια συνίσταται σε μια παροχή συνδρομής στον δράστη κατά την τέλεση από αυτόν της αξιόποινης πράξης, χωρίς την οποία με βεβαιότητα ή πιθανότητα που αγγίζει τα όρια της βεβαιότητας δεν θα ήταν δυνατή η τέλεση του εγκλήματος υπό τις περιστάσεις που διαπράχθηκε>>. Η δράση του άμεσου συνεργού στην άδικη πράξης, θα πρέπει να είναι υλική και όχι απλά ψυχικής φύσεως, αλλιώς πρόκειται για απλό και όχι άμεσο συνεργό. Μάλιστα, θα πρέπει να υφίσταται δόλος του άμεσου συνεργού, να συνεισφέρει στην τέλεση της κύριας πράξης για να έχουμε άμεση ή αναγκαία συνέργεια. Ο άμεσος ή αναγκαίος συνεργός λοιπόν, είναι ο δράστης που αν δεν συμμετείχε στο έγκλημα, η πλοκή και τα αποτελέσματα της εγκληματικής πράξεως, θα είχαν ουσιωδώς διαφορετική εξέλιξη.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, στον ποινικό μας κώδικα προβλέπονται οι ακόλουθες μορφές συμμετοχής στο έγκλημα: α) η άμεση ή φυσική αυτουργία, β) η έμμεση αυτουργία, γ) η ηθική αυτουργία, δ) η συναυτουργία, ε) η άμεση ή αναγκαία συνέργεια και στ) η απλή συνέργεια.
Ο ηθικός αυτουργός είναι ο δράστης, που τιμωρείται από το νόμο για τη πρόκληση απόφασης στον φυσικό αυτουργό για αξιόποινη πράξη που τελέστηκε. Ο άμεσος συνεργός είναι ο δράστης που έχει καθοριστική συμβολή στη διάπραξη του εγκλήματος, χωρίς όμως να μπορεί να θεωρηθεί συναυτουργός. Όλες οι μορφές συμμετοχής τιμωρούνται με τη ποινή που προβλέπεται για τον φυσικό αυτουργό, εκτός από τον απλό συνεργό που τιμωρείται με ποινή ελαττωμένη κατ’ άρθρον 83ΠΚ.