H ιατρική αμέλεια ως όρος έχει κατά κύριο λόγο νομική έννοια, που αυτό σημαίνει πως η διαπίστωση και η απόδειξη της επαφίεται στη κρίση των αρμόδιων δικαιοδοτικών οργάνων, ήτοι αφενός των δικαστηρίων και αφετέρου των πειθαρχικών συμβουλίων των ιατρών. Αν μια πράξη ή παράλειψη ιατρού λοιπόν συνιστά ιατρική αμέλεια ή όχι, κρίνεται από τους αρμόδιους φορείς δηλαδή, την ελληνική δικαιοσύνη και τα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια και από κανέναν άλλον. Το αυστηρώς ορισμένο των οργάνων που προβαίνουν σε κρίση για το αν υφίσταται ιατρική αμέλεια, εξηγείται από το γεγονός πως μια τέτοια γνωμάτευση χρειάζεται εξειδικευμένη προσέγγιση, καθώς συνδυάζει επιστημονικές γνώσεις από δύο κορυφαίες επιστήμες, τη νομική και την ιατρική και ως εκ τούτου το επίπεδο δυσκολίας είναι πολύ υψηλό. Ας δούμε λοιπόν αναλυτικότερα, πως αξιολογούν την αμέλεια τα αστικά δικαστήρια και θα ακολουθήσει η ανάλυση της πειθαρχικής και της ποινικής ευθύνης των ιατρών.
Τα αστικά δικαστήρια αποφαίνονται επί αγωγών που αφορούν ιατρική αμέλεια, οι οποίες έχουν τις ακόλουθες τρεις νομικές βάσεις: 1) με νομική βάση τη συμβατική ευθύνη, β) με νομική βάση τη αδικοπρακτική ευθύνη, γ) με νομική βάση την ευθύνη σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.2251/1994, για την Προστασία των Καταναλωτών. Στο παρόν σημείο θα εξετάσουμε κάθε μια, από τις τρεις αναφερθείσες νομικές βάσεις ιατρικής αμέλειας:
Συμβατική ευθύνη Ιατρικής Αμέλειας:
Η σύμβαση που συνάπτεται μεταξύ ιατρού και ασθενή, είναι σύμβαση παροχής ιατρικών υπηρεσιών, η οποία συνιστά σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα μια άτυπη σύμβαση που μπορεί να πραγματοποιηθεί και σιωπηρά, αφού δημιουργείται με την επίσκεψη του ασθενούς στον ιατρό, στάδιο κατά το οποίο ο ασθενής πραγματοποιεί τη λεγόμενη πρόταση για σύναψη σύμβασης και ακολουθεί η αποδοχή της προτάσεως από τον ιατρό, που γίνεται με τη παροχή των ιατρικών υπηρεσιών. Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως, από τη δικαιοπρακτική βούληση των μερών, απορρέουν οι υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μερών. Η δικαιοπρακτική τους βούληση ερμηνεύεται κατά τα άρθρα 173 ΑΚ, 200 ΑΚ και 288 ΑΚ (περί καλής πίστης), των γενικών αρχών του αστικού δικαίου. Θα πρέπει να λεχθεί πως, η χρήση της νομικής βάσης της συμβατικής ευθύνης συναντάται πιο σπάνια, αφού δε καλύπτει το σκέλος της ηθικής βλάβης του ασθενούς.
Αδικοπρακτική ευθύνη:
H πιο συχνά χρησιμοποιούμενη νομική βάση σε αγωγές αποζημίωσης για ιατρική αμέλεια, είναι αναμφίβολα η αδικοπρακτική ευθύνη. Για να στοιχειοθετηθεί ωστόσο χρειάζεται να αποδειχθεί πως ενυπάρχουν οι προϋποθέσεις αδικοπρακτικής ευθύνης, που αναφέρονται στο άρθρο 914 ΑΚ, οι οποίες είναι οι ακόλουθες: 1) ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη, 2) να υπάρχει παρανομία, 3) υπαιτιότητα, 4) ζημία και 5) αιτιώδης σύνδεσμος. Θα πρέπει δηλαδή να συνάγεται πως το ζημιογόνο αποτέλεσμα, συνδέεται με την ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη. Σε περίπτωση που αποδειχθεί η αδικοπρακτική ευθύνη του ιατρού, αυτός οφείλει να προβεί στη καταβολή αποζημίωσης και χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης του παθόντος ασθενούς, κατά τα άρθρα 297 ΑΚ, 298 ΑΚ, 299 ΑΚ και 932 ΑΚ.
Τι ορίζει η νομοθεσία του Ν.2251/1994 στο άρθρο 8, για την Προστασία των Καταναλωτών
Σύμφωνα με τη νομοθεσία για τη Προστασία των Καταναλωτών, το πρόσωπο που προβαίνει σε παροχή υπηρεσιών, στις οποίες (υπηρεσίες) ανήκουν και οι κάθε είδους ιατρικές υπηρεσίες, θα πρέπει να αποδείξει πως δεν ήταν παράνομες και υπαίτιες οι ιατρικές ενέργειες του, ούτε η συμπεριφορά του. Η συγκεκριμένη νομική βάση, οδηγεί σε αντιστροφή του βάρους της απόδειξης στο πρόσωπο του εναγόμενου ιατρού και όχι στον ενάγοντα ασθενή. Μάλιστα, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι και η πιο σύγχρονη νομικά.
Πειθαρχική ευθύνη του ιατρού στην Ιατρική Αμέλεια
Η πειθαρχική ευθύνη του ιατρού κρίνεται στις έδρες των Ιατρικών Συλλόγων της χώρας (σε όποια από αυτές υπάγεται), στις οποίες λειτουργούν Πειθαρχικά Συμβούλια με πενταμελή ή επταμελή σύνθεση, ανάλογα με το πόσα μέλη έχει ο κάθε σύλλογος, τα οποία απαρτίζονται μόνο από ιατρούς. Το Ανώτατο Πειθαρχικό Συμβούλιο των Ιατρών, έχει πενταμελή σύνθεση και βρίσκεται στην Αθήνα. Τα συγκεκριμένα όργανα επιβάλλουν κυρώσεις στους ιατρούς, αναλογικά με το βαθμό αμέλειας που επέδειξαν καθώς κρίνουν σε πειθαρχικό επίπεδο το βαθμό της ιατρικής αμέλειας. Αξίζει να σημειωθεί ότι πλέον το ιατρικό marketing ανθίζει στην Ελλάδα, συνεπώς οι ασθενείς μπορούν να διαβάζουν και κριτικές μέσα από το διαδίκτυο.
Ποινική ευθύνη του ιατρού
Σχετικά με τη ποινική ευθύνη του ιατρού, σε περιπτώσεις ιατρικής αμέλειας τα δικαστήρια βασίζονται σε δύο άρθρα του ποινικού κώδικα και συγκεκριμένα στο άρθρο 302 ΠΚ, το οποίο αναφέρει << Όποιος από αμέλεια σκότωσε άλλον, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών>>, και στο άρθρο 314ΠΚ το οποίο αναφέρει, <<Όποιος από αμέλεια προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας άλλου τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη ή χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας. Αν η σωματική βλάβη που προκλήθηκε είναι βαριά, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία (3) έτη, και αν αυτή είναι εντελώς ελαφρά, επιβάλλεται χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας>>. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί πως τα ποινικά δικαστήρια όταν διενεργούν έρευνα για υπόθεση ανθρωποκτονίας από αμέλεια ή σωματικής βλάβης από αμέλεια, έχουν ως βάση τους την αρχή in dubio pro reo, κατά την οποία κάθε αμφιβολία λειτουργεί υπέρ της αθωότητας του κατηγορουμένου.
Για να μπορέσει να στοιχειοθετηθεί ενοχή για αδίκημα από αμέλεια και όχι από πρόθεση, θα πρέπει να υπάρχουν σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις: 1) εξωτερικά αμελής συμπεριφορά του ιατρού, 2) εσωτερικά αμελής συμπεριφορά του ιατρού και 3) ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ αμελούς συμπεριφοράς και ζημιογόνου αποτελέσματος. Εξωτερική αμέλεια ιατρού υφίσταται, στις περιπτώσεις που ο ιατρός δεν εξασκεί το λειτούργημα του κατά τους κοινώς αναγνωρισμένους κανόνες της ιατρικής επιστήμης. Όταν δηλαδή κατά την ενάσκηση των καθηκόντων του, πραγματοποιεί πράξη ή παράλειψη, που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το έννομο αγαθό της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας του ασθενούς.
Η έλλειψη της προσοχής, την οποία ο ιατρός αφενός όφειλε και μπορούσε να επιδείξει κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες και περιστάσεις, σύμφωνα με τις προσωπικές του ικανότητες, αποτελεί κατά το άρθρο 28 ΠΚ, εσωτερική αμέλεια του ιατρού. Δύο είναι τα κριτήρια που θέτει ο νόμος για την εσωτερική αμέλεια, αφενός το αντικειμενικό κριτήριο των συνθηκών που επικρατούσαν στην εκάστοτε περίπτωση και αφετέρου το υποκειμενικό κριτήριο που εστιάζει στις ικανότητες και τις ιδιότητες του συγκεκριμένου ιατρού, κατά το χρόνο της τελέσεως της πράξη ή της παραλείψεως. Ο αιτιώδης σύνδεσμος αποτελεί τη σχέση συνάφειας μεταξύ της πράξης ή παράλειψης που έκανε ο ιατρός και του ζημιογόνου αποτελέσματος που συνέβη στον ασθενή.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, οι υποθέσεις ιατρικής αμέλειας εκδικάζονται από τα ελληνικά δικαστήρια (ποινικά και αστικά) και από τα αρμόδια ιατρικά πειθαρχικά όργανα. Συνολικά λοιπόν, η ύπαρξη ή όχι ιατρικής αμέλειας εξετάζεται σε αστικό, σε πειθαρχικό και σε ποινικό επίπεδο. Τα αστικά δικαστήρια εστιάζουν στις νομικές βάσεις της συμβατικής, της αδικοπρακτικής και της ευθύνης κατά το άρθρο 8 του Ν.2251/1994 περί Προστασίας Καταναλωτών. Τα πειθαρχικά όργανα επιβάλλουν κυρώσεις, σε περίπτωση που διαπιστώσουν παράβαση ιατρικής δεοντολογίας από κάποιον ιατρό, κατά την ενάσκηση των ιατρικών καθηκόντων του. Είναι επίσης γεγονός ότι με την άνθιση που υπάρχει στο ιατρικό μάρκετινγκ στην Ελλάδα, οι ασθενείς έχουν πολλές επιλογές σε ιατρούς με ευκολία.
Τέλος, τα ποινικά δικαστήρια εξετάζουν την ύπαρξη ή όχι εξωτερικής αμέλειας, εσωτερικής αμέλειας και αιτιώδους συνδέσμου στις ενέργειες ενός ιατρού, για να τιμωρηθεί αν κριθεί υπαίτιος για τα αδικήματα, είτε της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά το άρθρο 302 ΠΚ, είτε της σωματικής βλάβης από αμέλεια κατά το άρθρο 314 ΠΚ.