Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένα πρόσωπο αποβιώνει κατά τη διάρκεια του γάμου του, κατά το χρονικό διάστημα της διάστασης με το σύζυγο του, χωρίς ωστόσο να έχει εκδοθεί απόφαση διαζυγίου. Η συγκεκριμένη προβληματική που ανακύπτει, εμφανίζει σημαντική νομική πολυπλοκότητα, εκ του γεγονότος πως συνδυάζει διατάξεις, τόσο του οικογενειακού όσο και του κληρονομικού δικαίου, πάντοτε σε συνδυασμό με τις αναγκαίες προσθήκες από τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Ας εξετάσουμε το ζήτημα αναλυτικότερα, με αναφορά των χρήσιμων άρθρων του αστικού κώδικα καθώς και του κώδικα πολιτικής δικονομίας.
Το κληρονομικό δικαίωμα σύμφωνα με το άρθρο 1822 Α.Κ
Ειδικότερα, στο άρθρο 1822 Α.Κ. ορίζεται πως το κληρονομικό δικαίωμα, καθώς και το δικαίωμα στο εξαίρετο του συζύγου που επιζεί αποκλείονται, αν ο κληρονομούμενος έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του. Όταν αναφέρεται βάσιμος λόγος διαζυγίου, εννοείται ο μη προσχηματικός λόγος, που εντάσσεται στον ισχυρό κλονισμό του γάμου που καθιστά τη συνέχιση της έγγαμης συμβίωσης, ανυπόφορη για τον ενάγοντα.
Μάλιστα, το άρθρο 1822 ΑΚ, σε συνδυασμό με το άρθρο 1820 ΑΚ, μας οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα πως, ο σύζυγος που επιζεί καλείται στην κληρονομιά του συζύγου που δεν βρίσκεται στη ζωή, σύμφωνα με τη συζυγική του ιδιότητα, την οποία θα πρέπει και να αποδείξει, η οποία σύμφωνα με τη νομοθεσία εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι να καταστεί η απόφαση διαζυγίου αμετάκλητη (να μη μπορεί δηλαδή να ασκηθεί κατά της αποφάσεως κανένα ένδικο μέσο). Ωστόσο, οι κληρονόμοι του θανόντος έχουν τη δυνατότητα να αποτρέψουν τον σύζυγο από την κληρονομιά του κληρονομουμένου, αν αποδείξουν πως ο θανόντας είχε ασκήσει αγωγή διαζυγίου με βάσιμο λόγο, χωρίς να είναι απαραίτητο ο λόγος αυτός να αναφέρεται στην υπαιτιότητα του συζύγου που επιζεί.
Η απόδειξη του γεγονότος της έγερσης αγωγής από τον θανόντα σύζυγο για λύση του γάμου, έχει ως αποτέλεσμα να αποκλείεται ο σύζυγος που επιζεί από τη νόμιμη μοίρα και από το δικαίωμα στο εξαίρετο. Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να επισημανθεί πως, επειδή με το θάνατο του ενός από του συζύγου επέρχεται η κατάργηση της δίκης, σύμφωνα με το άρθρο 604 ΚΠολΔ, καθώς η αγωγή διαζυγίου είναι μια προσωποπαγής αγωγή, δε μεταβιβάζεται στους κληρονόμους του συζύγου που απεβίωσε, κάθε τρίτος και κάθε κληρονόμος του συζύγου που απεβίωσε, μπορεί εφόσον έχει φυσικά έννομο συμφέρον, να αποκλείσει τον επιζώντα σύζυγο από την κληρονομιά, θα πρέπει ωστόσο να προβεί σε αναγνωριστική αγωγή για το βάσιμο του λόγου διαζυγίου κατά του επιζώντος συζύγου, χωρίς μάλιστα να αποκλείεται η έρευνα της βασιμότητας του λόγου του διαζυγίου να πραγματοποιηθεί, μετά από την έγερση της αναγνωριστικής αγωγής του επιζώντος συζύγου.
Άρθρο 1785 Α.Κ – Διάταξη Τελευταίας Βούλησης
Σχετικά με τη διαθήκη του θανόντος με την οποία άφηνε περιουσία στο σύζυγό του, την απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα μας την παρέχει το άρθρο 1785 Α.Κ., το οποίο αναφέρει πως η διάταξη τελευταίας βούλησης (διαθήκη) του κληρονομουμένου υπέρ του συζύγου του, σε περίπτωση αμφιβολίας είναι ακυρώσιμη, αν ο μεταξύ τους γάμος είναι άκυρος, ή λύθηκε όσο ζούσε ο διαθέτης, ή αν ο διαθέτης έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του. Η συγκεκριμένη διάταξη έχει ως νομικό αποτέλεσμα, να μεταφερθεί το βάρος της απόδειξης στον σύζυγο, προκειμένου αυτός να πρέπει να άρει την αμφιβολία και να αποτρέψει την ακύρωση των αναγραφόμενων στη διαθήκη για αυτόν.
Άλλωστε αυτό φαίνεται και στη συγγενή περίπτωση του άρθρου 1786 ΑΚ., που αφορά τη περίπτωση της παράλειψης του νόμιμου μεριδούχου κατά το χρόνο της σύνταξης της διαθήκης που ήταν άγνωστος στο διαθέτη ή επιγενόμενος αυτής. Η ακύρωση αποκλείεται στην περίπτωση που αποδεικνύεται, πως ο διαθέτης θα προχωρούσε στη σύνταξη της διαθήκης με το ίδιο περιεχόμενο, ακόμη και αν γνώριζε την πραγματική κατάσταση που υπάρχει ή επήλθε.
Κάθε διαζύγιο φυσικά δεν είναι μια ευχάριστη συνθήκη. Κάποιος θα φύγει από το σπίτι, θα αναζητήσει μετακομίσεις Ίλιον, Αθήνα, ή κάποια άλλη περιοχή και όλη αυτή η κατάσταση σαφώς και φέρνει άγχος.
Ο χρόνος σύνταξης της διαθήκης
Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως, το δικαίωμα ακύρωσης σύμφωνα με το αναφερθέν άρθρο, υφίσταται μόνο σε περίπτωση αμφιβολίας. Αν Δηλαδή δεν διαπιστώνεται, είτε από την ερμηνεία της διαθήκης αυτής καθαυτής, είτε με προσφυγή στα στοιχεία που βρίσκονται έξω από τη Διαθήκη, ήτοι μετά από συνδυασμό ερμηνείας Διαθήκης και εξωτερικών στοιχείων αντίθετων στη βούληση του διαθέτη. Ο χρόνος σύνταξης διαθήκης είναι καθοριστικός για τη διαπίστωση της πραγματικής ή υποθετικής βούλησης του διαθέτη, ενώ τα περιστατικά που είναι μεταγενέστερα, θα μπορούσαν να συνεκτιμηθούν ώστε να διαπιστωθεί η θετική δήλωση του διαθέτη, τόσο υπέρ της ισχύος της διατάξεως, όσο και κατά αυτής. Επισημαίνεται πως το γεγονός ότι ο διαθέτης δε προέβη σε ανάκληση της διαθήκης όσο ζούσε, αν και γνώριζε τη λύση του γάμου, δεν αποτελεί αντίθετη βούληση του.
Τα ίδια ισχύουν και για τα πρόσωπα που πραγματοποίησαν σύμφωνο συμβίωσης, καθώς αναφορικά με το κληρονομικό δικαίωμα των μερών που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, εφαρμόζονται κατ’ αναλογία οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα, που αφορούν τους συζύγους. Μάλιστα, υπάρχει η δυνατότητα κατά την κατάρτιση του συμφώνου συμβίωσης, το κάθε μέρος να προβεί σε παραίτηση από το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας. Τέλος, σε περίπτωση που υφίσταται διαζύγιο και είχε αποδοθεί στο σύζυγο κληρονομιά, χρειάζεστε απαραιτήτως δικηγόρο ώστε να αναλάβει την υπόθεση σας, καθώς οι υποθέσεις τέτοιας φύσεως είναι άκρως νομικές και απαιτούν θεωρητική κατάρτιση τόσο της νομοθεσίας όσο και της νομολογίας σε υψηλό επίπεδο.