Ποινική διαπραγμάτευση – Ποινική συνδιαλλαγή. Οι συγκεκριμένοι θεσμοί, συνιστούν χωρίς καμιά αμφιβολία ουσιώδεις καινοτομίες του νέου κώδικα ποινικής δικονομίας. Οι συγκεκριμένοι θεσμοί, αποτελούν τις βασικότερες διαδικασίες που ακολουθούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αλλά και στις προηγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βασική καινοτομία του νέου ΚΠΔ, αποτελεί ειδικότερα ο θεσμός της ποινικής διαπραγμάτευσης. Αν και θεσμοί αυτοί έχουν και τους επικριτές τους, λόγω της <<προχειρότητας>> που τους χαρακτηρίζει, δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως η αποσυμφόρηση των δικαστηρίων, αποτελεί τη μείζονα προτεραιότητα στη χώρα μας.
Η ποινική διαπραγμάτευση και η ποινική συνδιαλλαγή, αποτελούν διαδικασίες που ανήκουν στη κατηγορία των μορφών εναλλακτικής δικαιοσύνης. Σκοπός των συγκεκριμένων διαδικασιών, είναι να απομακρύνουν το παραδοσιακό εξεταστικό μοντέλο δίκης, από την έννομη τάξη της χώρας μας. Οι θεσμοί αυτοί εξελίσσονται διαρκώς, επειδή τα εγκλήματα πια χαρακτηρίζονται από συνθετότητα και η ποινική δικαιοσύνη έχει αλλάξει σημαντικά.
Πέραν τούτων, οι διαδικασίες αυτές έχουν και πρακτικό λόγο ύπαρξης καθώς εξοικονομούν χρόνο και δικαστηριακό φόρτο, επιλύοντας ορισμένες εγκληματικές συμπεριφορές, προκειμένου να πραγματοποιούνται δίκες για εγκλήματα με βαρύτερη κοινωνική απαξία, από τα οποία θίγονται σημαντικότερα έννομα αγαθά.
Ωστόσο, όπως συνηθίζεται στη ζωή, έτσι και στα νομικά, μαζί με τα πλεονεκτήματα που φέρνουν στο νομικό προσκήνιο οι συγκεκριμένες διαδικασίες, έχουν και μειονεκτήματα. Ένα από αυτά είναι το γεγονός πως όταν γίνεται εφαρμογή των συγκεκριμένων διαδικασιών, παραβιάζεται η αρχή της αναζήτησης της ουσιαστικής αλήθειας, καθώς ο κατηγορούμενος δε θα λάβει μέρος στην αποδεικτική διαδικασία ενώπιον του ακροατηρίου, για να κριθεί για τις πράξεις ή παραλείψεις του. Άλλη μια αρχή που παραβιάζεται επί εφαρμογής των υπό ανάλυση διαδικασιών, είναι η αρχή της νομιμότητας, καθώς παρακάμπτονται τα στάδια που προβλέπει η ποινική δικονομία.
Συγκεκριμένα, δεν ακολουθείται και διασπάται η ροή της ποινικής διαδικασίας, η οποία ως γνωστόν ξεκινά με τη ποινική δίωξη του υπόπτου, συνεχίζεται με την ανάκριση του και έπειτα ακολουθεί το ποινικό δικαστήριο, ήτοι η λεγόμενη ακροαματική διαδικασία. Θα πρέπει να επισημανθεί πως, το γεγονός πως οι διαδικασίες αυτές έρχονται σε αντίθεση με συγκεκριμένες αρχές της ποινικής δίκης, δε θα πρέπει να θεωρηθεί σε καμία περίπτωση απαγορευτικός παράγων για την ευδοκίμηση τους.
Οι νέοι θεσμοί που αναλύονται στο παρόν άρθρο, αποτελούν την έμπρακτη απόδειξη πως το ποινικό δίκαιο, εναρμονίζεται και προσαρμόζεται τάχιστα στα κελεύσματα των καιρών. Άλλωστε, θα πρέπει να αναφερθεί πως, οι νέοι αυτοί θεσμοί εξυπηρετούν τις αρχές της οικονομία της δίκης και της πρακτικότητας της δίκης. Δύο αρχές που με το δικαστηριακό φόρτο που επικρατεί, είναι μείζονος σημασίας και θα πρέπει να χαρακτηριστούν ως επιβεβλημένες. Ακόμα και κακουργηματικές δίκες, όταν υπάγονται σε αυτούς τους νεότευκτους θεσμούς, δεν εκδικάζονται στο ακροατήριο ενώπιον των δικαστών, οδηγώντας έτσι στην ουσιαστική μείωση της δικαστηριακής ύλης και του φόρτου στις ποινικές δικαστικές αίθουσες, προκρίνοντας την αρχή της αναλογικότητας, ως κινητήριο μοχλό για την εφαρμογή τους σε ακόμα μεγαλύτερη έκταση.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της ποινικής διαπραγμάτευσης και της ποινικής συνδιαλλαγής;
Ενώ η ποινική διαπραγμάτευση βασίζεται στο διαπραγματευτικό μοντέλο, χωρίς να απαιτεί να αποκατασταθεί η ζημιά που προκάλεσε ο δράστης, η ποινική συνδιαλλαγή εστιάζει στην αποκατάσταση της ζημιάς που προκάλεσε ο δράστης, έστω και σε έναν σημαντικό βαθμό, αν όχι πλήρως και σε περίπτωση που δεν υφίσταται δυνατότητα αποκατάστασης της ζημιάς που προκάλεσε ο δράστης, δε μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο θεσμός της ποινικής συνδιαλλαγής.
Σε ποια αδικήματα εφαρμόζεται και σε ποια όχι ο θεσμός της ποινικής διαπραγμάτευσης;
Σύμφωνα με το Άρθρο 303 παρ. 1, του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας του Νόμου 4620/2019) που τιτλοφορείται Ποινική διαπραγμάτευση αναφέρεται πως: <<1. Στις περιπτώσεις των αυτεπαγγέλτως διωκομένων εγκλημάτων, εξαιρουμένων των κακουργημάτων: α) που απειλούνται και με ποινή ισόβιας κάθειρξης και β) που προβλέπονται στο άρθρο 187Α ΠΚ και στο δέκατο ένατο κεφάλαιο του ΠΚ, ο κατηγορούμενος δικαιούται μέχρι την τυπική περάτωση της κύριας ανάκρισης ή της προανάκρισης να ζητήσει εγγράφως ο ίδιος ή διά του συνηγόρου του την έναρξη της διαδικασίας ποινικής διαπραγμάτευσης, αντικείμενο της οποίας μπορεί να είναι μόνο η επιβλητέα κύρια ή παρεπόμενη ποινή.>>.
Ποια είναι τα αδικήματα στα οποία εφαρμόζεται ο θεσμός της ποινικής συνδιαλλαγής;
Σύμφωνα με τοΆρθρο 301 παρ. 1 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Νόμος 4620/2019) που τιτλοφορείται Ποινική συνδιαλλαγή μέχρι την τυπική περάτωση της ανάκρισης, αναφέρεται πως:
<<1. Οι ρυθμίσεις του παρόντος άρθρου για την ποινική συνδιαλλαγή εφαρμόζονται στα κακουργήματα: α) που προβλέπονται στα άρθρα 216 παρ. 3 και 4 και 242 παρ. 3, 4 και 5 ΠΚ, β) που χωρίς βία ή απειλή στρέφονται κατά της ιδιοκτησίας και της περιουσίας και γ) που προβλέπονται στους νόμους 1599/1986, 2803/2000, 2960/2001, 4557/2018 και 4174/2013, ανεξάρτητα από την συνδρομή ή μη επιβαρυντικών περιστάσεων.>>.
Τέλος, θα λέγαμε πως οι δύο αυτοί θεσμοί μαζί με άλλες καινοτομίες του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, δεν αποτελούν απλά μια νέα δικαστηριακή τάση αλλά ήρθαν για να παραμείνουν ως σημαντικές διαδικασίες επιβεβλημένες από τις αρχές της οικονομίας της δίκης και της πρακτικότητας της δίκης και της εν γένει δικαστηριακής διαδικασίας. Το ποινικό δίκαιο ουδέποτε ήταν στάσιμο αλλά αφουγκράζεται διαρκώς τις κοινωνικές ανάγκες και για άλλη μια φορά αποδεικνύει τα γρήγορα αντανακλαστικά του.