Μεταβίβαση επικαρπίας. Η επικαρπία συνιστά το περιορισμένο εμπράγματο δικαίωμα σε ξένο κινητό ή ακίνητο πράγμα, με την οποία ο δικαιούχος δύναται να εκμεταλλεύεται και να χρησιμοποιεί το ξένο κινητό ή ακίνητο πράγμα, οφείλοντας ωστόσο να μη παρεμβαίνει ουσία του. Επειδή παρέχεται η δυνατότητα στον επικαρπωτή να χρησιμοποιεί και να καρπώνεται ξένο κινητό ή ακίνητο πράγμα, η κυριότητα <<απογυμνώνεται>> και ονομάζεται πια ψιλή κυριότητα και όχι πλήρης κυριότητα. Μόλις όμως η επικαρπία που έχει κάποιος αποσβεστεί η κυριότητα γίνεται πάλι πλήρης καθώς επανέρχεται η δυνατότητα χρήσης και εκμετάλλευσης του ακινήτου. Το περιορισμένο εμπράγματο δικαίωμα της επικαρπίας μπορεί να συσταθεί όχι μόνο σε ακίνητα ως συνηθίζεται αλλά και σε κινητά ακόμη και σε δικαιώματα ή απαιτήσεις. Ο τρόπος συστάσεως της επικαρπίας είναι διττός. Αφενός μέσω της δικαιοπραξίας εν ζωή ή αιτία θανάτου, αφετέρου δια τακτικής ή έκτακτης χρησικτησίας.
Πραγματοποιείται μάλιστα η αναλογική εφαρμογή των διατάξεων για τη κτήση κυριότητας. Οι απαραίτητες προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος για τη σύσταση επικαρπίας σε ακίνητο με σύμβαση είναι: α) το πρόσωπο που τη παραχωρεί να έχει διακαιοπρακτική ικανότητα, εξουσία διαθέσεως και να έχει το κινητό ή ακίνητο στη κυριότητα του, β) να υφίσταται συμφωνία ανάμεσα στον κύριο και στον επικαρπωτή πως η επικαρπία πραγματοποιείται για κάποια νόμιμη αιτία, γ) απαραίτητο είναι η συμφωνία να γίνει με συμβολαιογραφικό έγγραφο και να ακολουθήσει η μεταγραφή αυτού. Εκ των άρθρων 1142 Α.Κ, 1143 Α.Κ, 1166 Α.Κ, και 1167 παρ.2 Α.Κ. προκύπτει πως υπάρχει η δυνατότητα συμφωνίας πως η επικαρπία κάποιου δε θα αποσβεστεί με το θάνατο του αλλά θα μεταβιβαστεί σε τρίτο πρόσωπο. Ως εκ τούτων είναι νομικά επιτρεπτή η μεταβίβαση της επικαρπίας μετά από το θάνατο του τρέχοντος επικαρπωτή, σε κάποιο τρίτο πρόσωπο. Θα πρέπει βέβαια να τηρηθούν οι νόμιμες διατυπώσεις που ορίζει η νομοθεσία του εμπράγματου δικαίου επί ακινήτων. Ωστόσο, εκ του άρθρου 1166 Α.Κ., προκύπτει πως η μεταβίβαση της επικαρπίας κατόπιν συμφωνίας των μερών δε μπορεί να είναι απεριόριστη αλλά να πραγματοποιείται με φειδώ ώστε να μη χάνει η έννοια της κυριότητας το νόημα της στη πράξη. Η σύσταση επικαρπίας, που θα μεταβαίνει σε όλους, επ’ άπειρον, τους κληρονόμους του επικαρπωτή, δεν είναι δυνατή καθώς κατι τέτοιο αντιβαίνει στη νομοθεσία που αναφέρθηκε ανωτέρω αλλά και στη δομή του εμπράγματου δικαίου εν γένει.
Πώς φορολογείται η επικαρπία που μεταβιβάζεται;
Σε περίπτωση μεταβίβασης της επικαρπίας σε άλλο πρόσωπο, πέρα από τον ψιλό κύριο, ο προσδιορισμός της φορολόγησης της γίνεται σύμφωνα με το ποσοστό επί της αξίας της πλήρους κυριότητας, κατά το χρόνο γέννησης της φορολογικής υποχρέωσης. Η ηλικία του επικαρπωτή συνιστά την έναρξη για τον υπολογισμό αυτό. Όσο πιο μεγάλος είναι ο επικαρπωτής ηλικιακά, τόσο και μικρότερη είναι η αξία της επικαρπίας Συνεπώς η αξία της επικαρπίας ορίζεται ως ποσοστό επί της αξίας της πλήρους κυριότητας, σύμφωνα με την ηλικία του επικαρπωτή.
Ποιος είναι υπεύθυνος για τα λειτουργικά έξοδα ενός ακινήτου όταν υπάρχει επικαρπία σε αυτό;
Για το χρονικό διάστημα της επικαρπίας, υπόλογος για τα λειτουργικά έξοδα και δημόσια βάρη του ακινήτου, όπως είναι τα τέλη καθαριότητας και οι δημοτικοί φόροι είναι ο επικαρπωτής αυτού, ενώ τα έξοδα από αφορούν έκτακτες καταστάσεις όπως είναι ενδεικτικά ο υπόνομος ή η εισφορά για τη ρυμοτομία, αποτελούν επιβάρυνση του ψίλου κυρίου και όχι του επικαρπωτή.
Ποιές είναι οι βασικότερες διακρίσεις της επικαρπίας;
Οι σημαντικότερες υποκατηγορίες της επικαρπίας θα λέγαμε πως είναι: α) η διαδοχική επικαρπία κατά την οποία αυτή μεταβιβάζεται, από πρόσωπο σε πρόσωπο κατόπιν εντολής του μεταβιβάζοντος ή με διαθήκη του θανόντος,β) η επικαρπία ορισμένου χρόνου η οποία υφίσταται για καθορισμένο χρονικό διάστημα, γ) η επικαρπία αορίστου χρόνου γνωστή και ως ισόβια επικαρπία, η οποία μεταβιβάζεται με χαριστική πράξη (δωρεά, γονική παροχή), είτε αιτία θανάτου και δ) η λεγόμενη διαδοχική ισόβιος επικαρπία η οποία έχει συσταθεί αδιαίρετα υπέρ πολλών προσώπων και βρίσκεται σε συνάρτηση με το χρόνο που αυτοί βρίσκονται στη ζωή.
Τα σημαντικότερα άρθρα του αστικού κώδικα για την επικαρπία και τη μεταβίβαση αυτής:
Άρθρο 1142 – Αστικός Κώδικας – Έννοια της επικαρπίας
Η προσωπική δουλεία της επικαρπίας συνίσταται στο εμπράγματο δικαίωμα του επικαρπωτή να χρησιμοποιεί και να καρπώνεται ξένο πράγμα, διατηρώντας όμως ακέραιη την ουσία του.
Άρθρο 1178 – Αστικός Κώδικας – Επικαρπία δικαιώματος
Επικαρπία μπορεί να συσταθεί και πάνω σε δικαίωμα. Η σύσταση της γίνεται με τον τρόπο που γίνεται η μεταβίβαση του δικαιώματος. Δικαιώματα που δεν μπορούν να μεταβιβαστούν δεν είναι δεκτικά επικαρπίας.
Άρθρο 1166 – Αστικός Κώδικας – Η επικαρπία είναι αμεταβίβαστη
Η επικαρπία, εφόσον δεν ορίστηκε διαφορετικά, είναι αμεταβίβαστη. Η άσκησή της μπορεί να μεταβιβαστεί σε άλλον για χρόνο που δεν υπερβαίνει τη διάρκεια της επικαρπίας, με την επιφύλαξη της διάταξης του άρθρου 1164.
Συνοψίζοντας, η επικαρπία μπορεί να μεταβιβαστεί αλλά όχι επ’άπειρον. Υπόκειται δηλαδή σε περιορισμούς η μεταβίβαση αυτής καθώς σε περίπτωση που υπήρχε η δυνατότητα πολλαπλής – αλυσιδωτής μεταβίβασης της επικαρπίας θα υπήρχε απομείωση της αξίας του απόλυτου εμπράγματου δικαιώματος, ήτοι της πλήρους κυριότητας. Η επικαρπία στη χώρα μας αποτελεί τη πρακτική που ακολουθείται από πολλούς γονείς, οι οποίοι διατηρούν την επικαρπία στα ακίνητα τους, ώστε μετά από το θάνατο τους τα παιδιά τους να έχουν τη πλήρη κυριότητα και όχι μόνο τη ψιλή κυριότητα του ακινήτου τους.