Όταν η γονική μέριμνα δεν υπάρχει καθόλου ή αδρανεί ο θεσμός της επιτροπείας ανηλίκου είναι απαραίτητος. Μέσω της επιτροπείας ανηλίκου πραγματοποιούνται και οι τρεις ενέργειες που συμπεριλαμβάνονται στη γονική μέριμνα, δηλαδή η επιμέλεια του προσώπου, η διοίκηση της περιουσίας του και η από τον νόμο αντιπροσώπευση του. Σε ποιές περιπτώσεις όμως ο ανήλικος τελεί υπό επιτροπεία;
Την απάντηση σε αυτό το ουσιαστικό ερώτημα δίνει το άρθρο 1589 ΑΚ. Οι περιπτώσεις αυτές είναι οι ακόλουθες:
α) όταν δεν υπάρχει γονική μέριμνα είτε γιατί οι γονείς είναι άγνωστοι, είτε γιατί η γονική μέριμνα έχει παύσει και ως προς τους δύο γονείς επειδή έχουν πεθάνει, έχουν κηρυχθεί άφαντοι ή έχουν εκπέσει από αυτή,
Ακολουθήστε τον Κωνσταντίνο Καμουζή στο Facebook
β) όταν υπάρχει αδυναμία άσκησης της γονικής μέριμνας και από τους δύο γονείς. Αυτό συμβαίνει όταν η γονική μέριμνα εμποδίζεται από πραγματικούς λόγους (όπως είναι μια σοβαρή ασθένεια) ή από λόγους νομικούς (όπως είναι η δικαιοπρακτική ανικανότητα των γονέων),
γ) στη περίπτωση που υπάρχει αφαίρεση της γονικής μέριμνας και από τους δύο γονείς λόγω κακής άσκησης αυτής. Κάτι τέτοιο συμβαίνει όταν οι γονείς αποτελούν ένα νοσογόνο περιβάλλον για το παιδί επειδή είναι για παράδειγμα αλκοολικοί, άσωτοι, τοξικομανείς,
δ) όταν το ίδιο δικαστήριο επί ακύρωσης γάμου, διαζυγίου ή διάστασης αναθέτει κατά τα άρθρα 1513-1514 ΑΚ τη γονική μέριμνα σε τρίτο πρόσωπο,
ε) όταν οι δεσμοί του ανήλικου τέκνου με τη φυσική του οικογένεια εξασθενούν και οι δεσμοί του με την ανάδοχη οικογένεια γίνονται στενότεροι και έχουν ικανή διάρκεια. Οι ανάδοχοι γονείς έχουν τη δυνατότητα να αιτηθούν από το δικαστήριο, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν, την ολική ή μερική αφαίρεση της επιμέλειας του ανήλικου προσώπου καθώς και τη διοίκηση της περιουσίας του. Με αυτόν τον τρόπο οι ανάδοχοι γονείς μπορούν να γίνουν επίτροποι. Ποιά πρόσωπα όμως επιλέγονται ως επίτροποι;
Υπάρχει προτεραιότητα ιεραρχική εκ του νόμου στα πρόσωπα που πρέπει να επιλέξει το δικαστήριο για το διορισμό επιτρόπου και είναι η ακόλουθη: α) προηγείται ο ενήλικος σύζυγος του ανηλίκου που κατά την 1589 ΑΚ τελεί υπό επιτροπεία, διότι και ο έγγαμος ανήλικος τελεί υπό γονική μέριμνα και δεν υπάρχει ανάγκη διορισμού επιτρόπου, β) ακολουθεί το φυσικό ή νομικό πρόσωπο που ορίσθηκε με δήλωση στον ειρηνοδίκη ή με διαθήκη ή σε συμβολαιογράφο, από όποιον ασκούσε τη γονική μέριμνα κατά το χρόνο της δήλωσης και κατά τον θάνατο του, ειδάλλως η γονική μέριμνα ανήκει αποκλειστικά στον άλλον γονέα, γ) τρίτος στη σειρά των προσώπων που αναφέρονται στο νόμο για να γίνει επίτροπος, είναι ο καταλληλότερος κατά τη κρίση του δικαστηρίου. Προτιμώνται βέβαια οι πλησιέστεροι συγγενείς, αν δεν είναι έγγαμος ο ανήλικος και δεν έγινε υπόδειξη (ορισμός) από κάποιο γονέα. Η δικαστική συμπαράσταση επίσης είναι εξίσου σημαντική.
Τέλος, κατ’ άρθρον 1600 ΑΚ αν δε βρίσκεται κατάλληλο φυσικό πρόσωπο για να διορισθεί επίτροπος, ίδρυμα, σωματείο ή η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία αναλαμβάνει την επιτροπεία του ανηλίκου. Ο νόμος όμως έχει πολλές ασφαλιστικές δικλείδες για τη πρόνοια της γονικής μέριμνας για τον ανήλικο ώστε η ιδρυματοποίηση να αποτελεί την έσχατη λύση.