Ποια είναι τα δικαιώματα του κατηγορουμένου; H συνήθης διαδικασία που ακολουθείται μετά από μια έγκληση ή μια μήνυση για κάποιο αδίκημα, είτε στην Εισαγγελία, είτε στο αστυνομικό τμήμα είναι να ακολουθείται από τον Εισαγγελέα στις περισσότερες των περιπτώσεων προκαταρκτική εξέταση, μετά το πέρας της οποίας ή απορρίπτεται η έγκληση ή η μήνυση που ασκήθηκε ή γίνεται δεκτή και διατάσσεται η έναρξη της ποινικής δίωξης.
Ποια είναι τα δικαιώματα του κατηγορουμένου με την έναρξη της ποινικής δίωξης;
Με το που ξεκινήσει λοιπόν η ποινική δίωξη, ο κατηγορούμενος ως το ευάλωτο μέρος, έχει εκ του νόμου πληθώρα δικαιωμάτων: 1) Έχει το δικαίωμα να παρίσταται σε κάθε εξέταση που πραγματοποιείται με συνήγορο και να έχει ανεμπόδιστη επικοινωνία με το συνήγορο, που αυτός έχει επιλέξει για την υπεράσπιση του. O διορισμός του συνηγόρου, γίνεται με τους ακόλουθούς τρόπους, προφορικώς με καταχώρηση στα πρακτικά ή στην έκθεση εξέτασης υπόπτου, εγγράφως όπως προβλέπεται στην ποινική δικονομία, καθώς και κατά την έκθεση ή τη δήλωση άσκησης ενδίκου μέσου.
Ο συνήγορος του κατηγορουμένου μετά από το διορισμό του, μπορεί να εκπροσωπεί τον εντολέα του σε κάθε διαδικαστική πράξη, που σχετίζεται με την ποινική υπόθεση, εκτός βέβαια αν δεν έχει εξουσιοδοτηθεί για όλες τις πράξεις, παρά μόνο για μερικές. Η επικοινωνία που θα έχει ο κατηγορούμενος με τον δικηγόρο της επιλογής του είναι πολύ σημαντική, καθώς ο συνήγορος του θα προβεί στην σύνταξη των υπερασπιστικών των ισχυρισμών, καθώς και στην δημιουργία του απολογητικού του υπομνήματος, ενέργειες οι οποίες είναι καθοριστικές για την έκβαση της υπόθεσης για την οποία κατηγορείται ο κατηγορούμενος.
Ρόλος επίσης του δικηγόρου του κατηγορουμένου είναι να είναι προστάτης των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου και να αντιτίθεται στις περιπτώσεις, που δεν τηρείται η ποινική δικονομία επακριβώς, προκειμένου να διαφυλάξει τα συμφέροντα του εντολέα του. Θα πρέπει να λεχθεί πως ο κατηγορούμενος, έχει το δικαίωμα να λαμβάνει γνώση των εγγράφων της ανάκρισης, είτε ο ίδιος ή ο δικηγόρος του. Θα πρέπει να του ανακοινωθεί το περιεχόμενο του κατηγορητηρίου και των εγγράφων της ανάκρισης από τον ανακριτή. Κατά το χρονικό σημείο της απολογίας του κατηγορουμένου, ο κατηγορούμενος έχει ο ίδιος το δικαίωμα αλλά και ο Συνήγορος του, να μελετήσει ο ίδιος ή ο δικηγόρος του, τα έγγραφα της ανάκρισης και το κατηγορητήριο που έχει συνταχθεί σε βάρος του.
Μάλιστα, μετά από γραπτή αίτησή του κατηγορουμένου και με δαπάνη του, του αποδίδονται τα αντίγραφα των εγγράφων της ανάκρισης, καθώς και του κατηγορητηρίου. Ίδιες υποχρεώσεις και ίδια δικαιώματα, ισχύουν και στην περίπτωση που ο κατηγορούμενος κληθεί ξανά να δώσει συμπληρωματική απολογία. Ένα από τα βασικότερα δικαιώματα του κατηγορουμένου είναι, πως μετά το πέρας της ανάκρισης και πριν τη διαβίβαση της δικογραφίας στον εισαγγελέα, θα πρέπει να κληθεί να μελετήσει όλη τη δικογραφία. Μάλιστα, έχει τη δυνατότητα να λάβει 48ωρη προθεσμία, για να μπορέσει να προετοιμάσει την απολογία του και έχει δυνατότητα να ζητήσει να του παραταθεί η προθεσμία, μετά από αίτησή του. Σημαντικό δικαίωμα του κατηγορουμένου είναι, το δικαίωμα που έχει στην απολογία του, το δικαίωμα δηλαδή της σιωπής, αναφορικά με το ζήτημα της ενοχής του. Φυσικά αν επιλέξει να σιωπήσει, αυτό δεν θα πρέπει να θεωρηθεί επιβαρυντικός παράγοντας ή λόγος ενοχής.
Πάντοτε βέβαια, έχει τη δυνατότητα να επιλέξει να απολογηθεί, με την προσκόμιση υπομνήματος, όπου αναφέρει τα επιχειρήματα του επί των κατηγοριών που του αποδίδονται. Σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος δεν έχει τη γνώση αγγλικής γλώσσας, έχει το δικαίωμα αφενός του διορισμού μεταφραστή για να διευκολυνθεί η επικοινωνία με το δικηγόρο του και με τον ανακριτή, αφετέρου να του παρέχονται μεταφρασμένα τα έγγραφα της δικογραφίας, σε γλώσσα που του είναι κατανοητή. Όλα αυτά τα δικαιώματα προέρχονται από το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου, σύμφωνα με το οποίο ο κατηγορούμενος δεν θεωρείται ένοχος σε κανένα στάδιο της διαδικασίας, παρά μόνο εφόσον εκδοθεί απόφαση ενοχής σε βάρος του. Για αυτό το λόγο ο κατηγορούμενος, μέχρι να εκδοθεί απόφαση ενοχής, θεωρείται αθώος και απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα που τον προστατεύουν, καθώς αφενός έχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, αφετέρου βρίσκεται σε μία δυσμενή θέση.
Ας δούμε λοιπόν στο παρόν σημείο συνοπτικά, τα δικαιώματα που έχει ο κατηγορούμενος σε όλο το φάσμα της ποινικής διαδικασίας. Πρώτον, δικαίωμα παράστασης με συνήγορο και μάλιστα μέχρι δύο δικηγόρων στην προδικασία και μέχρι το ακροατήριο. Δεύτερον, υποχρέωση του ανακριτή να διορίσει αυτεπάγγελτα δικηγόρο, για την υπεράσπιση του κατηγορουμένου στα κακουργήματα, εκτός βέβαια αν ο ίδιος ο κατηγορούμενος παραιτηθεί από αυτό το δικαίωμα. Τρίτον, η υποχρέωση του ανακριτή να διορίσει αυτεπάγγελτα δικηγόρο στον κατηγορούμενο, όταν κατηγορείται για πλημμέλημα, αν αυτό ζητηθεί από τον κατηγορούμενο. Τέταρτον, δικαίωμά του κατηγορουμένου να έχει ακώλυτη επικοινωνία με το δικηγόρο του. Πέμπτον, δικαίωμα του κατηγορουμένου να ζητήσει και να λάβει προθεσμία, για να προετοιμάσει την απολογία του.
Το χρονικό διάστημα της προθεσμίας για την απολογία του, θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 48 ωρών και υπάρχει δυνατότητα να δοθεί παράταση για αυτή κατά το στάδιο της ανάκρισης. Ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα της ανάγνωσης των εγγράφων της ανάκρισης. Το συγκεκριμένο δικαίωμα είναι απόρροια του δικαιώματος ακρόασης, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 20 του Συντάγματος. Το δικαίωμα του κατηγορουμένου για διερμηνεία και μετάφραση, σε περίπτωση που δεν ομιλεί ή δεν κατανοεί την ελληνική γλώσσα σε ικανοποιητικό επίπεδο και τέλος το δικαίωμα σιωπής, μη αυτοενοχοποίησης και μη αυτοεπιβάρυνσης του κατηγορουμένου, το οποίο βασίζεται στο άρθρο 6 της ΕΣΔΑ, περί δίκαιης δίκης.