Η διαδικασία της απονομής χάριτος, έχει τις ρίζες της στο σύνταγμα μας και αποτελεί αντικείμενο του συνταγματικού δικαίου, που στη προκειμένη περίπτωση έχει προεκτάσεις στο ποινικό δίκαιο και στη ποινική δικονομία. Mάλιστα, ο συγκεκριμένος θεσμός παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για το διοικητικό δίκαιο. Συγκεκριμένα στο άρθρο 47 παρ. 1 του Συντάγματος της χώρας μας αναφέρεται πως :
«O Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει το δικαίωμα, ύστερα από πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης και γνώμη συμβουλίου που συγκροτείται κατά πλειοψηφία από δικαστές, να χαρίζει, μετατρέπει ή μετριάζει τις ποινές που επιβάλλουν τα δικαστήρια, καθώς και να αίρει τις κάθε είδους νόμιμες συνέπειες ποινών που έχουν επιβληθεί και εκτιθεί.».
Ποια είναι τα βασικότερα χαρακτηριστικά αυτού του θεσμού;
Τα βασικότερα χαρακτηριστικά που έχει ως θεσμός η απονομή χάριτος είναι, πως αποτελεί ένα μέτρο με ιδιαιτέρως εξαιρετικό και προσωπικό χαρακτήρα. Ακόμη, η απονομή της γίνεται μόνο μετά από αμετάκλητη καταδικαστική απόφαση ποινικού δικαστηρίου (θα πρέπει δηλαδή να μην υφίσταται η δυνατότητα να ασκηθεί, για τη καταδικαστική απόφαση ένδικο μέσο) και η απονομή χάριτος δεν οδηγεί στην εξαφάνιση της καταδικαστικής αποφάσεως, αλλά ενεργεί για το μέλλον. Ως εκ τούτου, η απονομή χάριτος δεν έχει αναδρομική ισχύ, όπως για παράδειγμα έχει η αμνηστία. Θα μπορούσε να λεχθεί πως η συγκεκριμένη συνταγματική πρόβλεψη, αποτελεί μια από τις νομοθετικές αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας. Υπάρχει βέβαια και η άποψη πως πρόκειται για μια δικαστική αρμοδιότητα του Προέδρου της Δημοκρατίας, η οποία όπως φαίνεται εκ της προσεκτικής μελέτης του άρθρου, μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο στο να χαρισθεί η ποινή του αμετακλήτως καταδικασθέντα, αλλά να έχει ως αποτέλεσμα τη μετατροπή της ποινής ή τον μετριασμό αυτής ή την άρση πάσης φύσεως νόμιμης συνέπειας, που έχει επιβληθεί και εκτιθεί στον αμετακλήτως καταδικασθέντα. Στο παρόν σημείο, θα αναφερθεί η διαδικασία με την οποία απονέμεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Αρχικά, θα πρέπει να λεχθεί πως η απονομή της χάριτος γίνεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, με τη μορφή του Προεδρικού Διατάγματος, έχοντας ως απαραίτητη προϋπόθεση τη πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης, μετά από τη γνώμη του επταμελούς οργάνου που αποκαλείται, Συμβούλιο Χαρίτων το οποίο αποτελείται από τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, δύο υψηλόβαθμους υπαλλήλους του Υπουργείου, καθώς και τέσσερις δικαστές. Ο Πρόεδρος τη Δημοκρατίας, αποτελεί το όργανο που αποφασίζει αν τελικά θα απονεμηθεί ή όχι χάρη, στον αμετακλήτως καταδικασθέντα, ενώ τη πρωτοβουλία για τη χάρη λαμβάνει ο Υπουργός Δικαιοσύνης, που αποτελεί το όργανο που προτείνει, για ποιον αμετακλήτως καταδικασθέντα θα απονεμηθεί χάρη.
Η απονομή χάριτος αποτελεί μέτρο επιείκειας για τον αμετακλήτως καταδικασθέντα, αίροντας τη ποινή που επιβλήθηκε, όχι όμως το έγκλημα που τελέστηκε. Στις περιπτώσεις που, η ποινή χαριστεί πριν καν αρχίσει η έκτιση της από τον καταδικασθέντα, γίνεται λόγος για πλήρης άρση της ποινής από την απονομή χάριτος, ενώ στις περιπτώσεις που έχει εκτίσει ο καταδικασθέντας μέρος της ποινής, είτε χαρίζεται το υπόλοιπο μέρος της ποινής, είτε μετριάζεται, είτε μετατρέπεται. Ο θεσμός της απονομής χάριτος αποτελεί πρωτεύων κανόνας, καθώς η θέσπιση του είναι ανεξάρτητη από την ύπαρξη άλλου κανόνα και δε νοείται νόμος με παρόμοιο ή έστω αντίστοιχο περιεχόμενο, καθώς σύμφωνα με τη νομολογία ανήκει στη διακριτική ευχέρεια του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Ουσιαστικά, η απονομή χάριτος αποτελεί μια εξαίρεση από το άρθρο 43 παρ. 1 του Συντάγματος, το οποίο αναφέρει πως <<ο πρόεδρος της δημοκρατίας εκδίδει τα διατάγματα που είναι αναγκαία για την εκτέλεση των νόμων και δε μπορεί ποτέ να εξαιρέσει κανέναν από την εκτέλεση τους>>, κάτι που γίνεται στη πράξη κατ’ εξαίρεσιν με το θεσμό της απονομής χάριτος. Ωστόσο, η απονομή χάριτος δεν αποτελεί άσκηση δικαστικής λειτουργίας, καθώς δε πραγματοποιείται επανεκδίκαση της υπόθεσης, αλλά οδηγεί στη κατάργηση ή μετρίαση της ποινής εκ της δικαστικής αποφάσεως ή στην άρση των άλλων συνεπειών της ποινής.
Πως πραγματοποιείται ο θεσμός της απονομής χάριτος στις μέρες μας, από τα αρμόδια όργανα;
Θα πρέπει να καταστεί σαφές πως, ο θεσμός της απονομής χάριτος επειδή ουσιαστικά πρόκειται για μια επέμβαση στη δικαστική λειτουργία, θα πρέπει να πραγματοποιείται από τα αρμόδια όργανα, με σύνεση και φειδώ καθώς σε περίπτωση καταχρηστικής ασκήσεως του θεσμού αυτού, θα έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες να παύσουν να εμπιστεύονται τη δικαιοσύνη αναφορικά με το σκέλος της ορθής και ίσης απονομής αυτής, κάτι που νομοτελειακά θα οδηγήσει στην απομείωση του θεσμού της Δημοκρατίας στα μάτια του λαού, αφού δικαιοσύνη και δημοκρατία είναι έννοιες ιδιαιτέρως στενά συνδεδεμένες. Μέχρι σήμερα στη χώρα μας, ο θεσμός της απονομής χάριτος χρησιμοποιείται σύμφωνα με τα συνταγματικώς καθοριζόμενα πλαίσια και με την απαραίτητη προσοχή, για αυτό άλλωστε δεν έχει ανακύψει κάποιο ζήτημα με τον συγκεκριμένο θεσμό.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, η απονομή χάριτος αποτελεί έναν θεσμό που έχει δημιουργηθεί για να χρησιμοποιείται όπως ακριβώς ορίζει το σύνταγμα μας και χωρίς καμία <<παραφωνία>>. Η πρόταση για απονομή χάριτος γίνεται από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, μετά από γνώμη του Συμβουλίου Χαρίτων και η τελική έγκριση γίνεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ο θεσμός της απονομής χάριτος χρησιμοποιείται στις μέρες μας αλλά με φειδώ, όπως πρέπει άλλωστε για να προφυλαχθούν τα στεγανά της δικαστικής λειτουργίας.