Χωρίς αμφιβολία η νομοθεσία για τη συνεπιμέλεια, αποτελεί τη σημαντικότερη τροποποίηση στο οικογενειακό δίκαιο εδώ και πολλά έτη. Θα λέγαμε πώς αντίστοιχη αναμόρφωση στο οικογενειακό δίκαιο είχε συμβεί το έτος 1983. Σκοπός του νομοθέτη με τον νόμο 4800/2021 είναι να ενσωματώσει τις κοινωνικές αλλαγές, βάζοντας στο επίκεντρο το συμφέρον τον τέκνων, που πάντοτε για το οικογενειακό δίκαιο είναι προτεραιότητα. Άλλωστε, αυτό αναφέρεται στο άρθρο 1 του νόμου 4800/2021 όπου δηλώνεται πώς ο νομοθέτης αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου, δια της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού.
Τι σημαίνει γονική μέριμνα, τι επιμέλεια, τι συνεπιμέλεια και ποια είναι η διαφορά αυτών των νομικών όρων;
Με τον όρο γονική μέριμνα απόσαφηνίζεται, το δικαίωμα που έχουν οι γονείς που αναμφιβολα αποτελεί και καθήκον, να μεριμνούν για τα τέκνα τους. Στη γονική μέριμνα, η οποία αποτελεί έννοια γένους εντάσσονται η επιμέλεια του προσώπου, η διοίκηση της περιουσίας και η εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση που σχετίζεται με το ίδιο ή την περιουσία του.
Με τον όρο επιμέλεια αναφέρονται οι υποχρεώσεις που έχει ο γονέας και σχετίζονται με την ανατροφή, την επίλεψη, τη μόρφωση, την εκπαίδευση και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του τέκνου. Θα λέγαμε λοιπόν, πώς η επιμέλεια σχετίζεται με τη ρύθμιση των ζητημάτων που σχετίζονται με τη καθημερινότητα του τέκνου.
Η συνεπιμέλεια, δηλώνει τη συνεργασία που θα πρέπει να έχουν οι γονείς του τέκνου από κοινού, ώστε να λαμβάνουν αποφάσεις για τα ζητήματα που αφορούν την επιμέλεια των τέκνων, ήτοι την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση, την εκπαίδευση και το προσδιορισμό του τόπου διαμονής στον τέκνων.
Έχουν τη δυνατότητα οι γονείς να μην επιλέξουν την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας με συμφωνία μεταξύ τους;
Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα τη παρέχει το άρθρο 1514 ΑΚ σύμφωνα με το οποίο ορίζεται πώς <<οι γονείς μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέτουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, και να καθορίζουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου τους, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρόπο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα>>. Επισημαίνεται πως το έγγραφο βέβαιης χρονολογίας θα πρέπει να έχει χρονική διάρκεια κατ’ ελάχιστον δύο ετών και επέρχεται αυτόματη παράταση αυτού, εκτός αν κάποιος από τους γονείς δηλώσει γραπτώς στον άλλο γονέα, πριν τη παρέλευση του χρόνου που έχει συμφωνηθεί, πως δεν επιθυμεί τη παράταση του εγγράφου αυτού.
Τι γίνεται σε περίπτωση που οι γονείς διαφωνούν κατά την άσκηση της συνεπιμέλειας;
Σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων κατά την άσκηση της συνεπιμέλειας, θα πρέπει αρχικά οι γονείς να καταφύγουν στη διαμεσολάβηση, προκειμένου να επιλύσουν τη διαφωνία τους κι αν κάτι τέτοιο δεν αποφέρει αποτελέσματα, θα χρειαστεί η έκδοση δικαστικής αποφάσεως. Το Δικαστήριο θα αποφασίσει αμερόληπτα και αντικειμενικά για την κατανομή της γονικής μέριμνας, την εξειδίκευση της άσκησής της ή την ανάθεσή της αποκλειστικά σε έναν από τους δύο γονείς. Παρέχεται μάλιστα η δυνατότητα στο δικαστήριο να ζητήσει τη συνδρομή πραγματογνωμοσύνης, ώστε να βρεθεί η καλύτερη δυνατή λύση για το συμφέρον των τέκνων. Παράγοντες όπως η γνώμη του τέκνου, εφόσον έχει κατάλληλη ηλικία και οι δεσμοί αυτού με τους γονείς και τα αδέλφια του συνεκτιμώνται.
Συνεπιμέλεια και διατροφή
Για το ύψος της καταβαλομενης διατροφής στη περίπτωση της συνεπιμελειας, έχει υποστηριχθεί η άποψη πως o κάθε γονέας θα πρέπει να καταβάλλει τις δαπάνες που αναλογούν, κατά το χρόνο που ασκεί την επιμέλεια του τέκνου του. Θα πρέπει δηλαδή να καλύπτει τα έξοδα του ανηλίκου για το χρονικό διάστημα που ζει με το παιδί. Ωστόσο, σε αυτόν τον ισχυρισμό έχει λεχθεί πως στη πράξη δεν είναι εφαρμόσιμος, αφού έτσι δεν επέρχεται κάλυψη των παγίων δαπανών των τέκνων, που θα πρέπει να καλύψει ο κάθε γονέας. Επίσης έχει λεχθεί πως σε περίπτωση που το ζεύγος έχει διαφορετικές οικονομικές δυνάμεις, το παιδί θα ζει χρονικά διαστήματα με διαφορετικές οικονομικές δυνατότητες, κάτι που δεν είναι γόνιμο για τη ψυχική του ισορροπία και τον ψυχισμό του. Ορθότερη φαίνεται η λύση του υπολογισμού της αναλογίας των γονέων, στο σύνολο των μηνιαίων εξόδων του τέκνου. Σε αυτόν τον ορθότερο τρόπο υπολογισμού κατά τη κρατούσα θέση της νομικής θεωρίας, αφαιρούνται τα ποσά που καλύπτει ο κάθε γονέας όταν ασκεί τη γονική μέριμνα και επιδικάζεται υπέρ του γονέα με τις ασθενέστερες οικονομικές δυνάμεις και σε βάρος του άλλου γονέα, η διαφορά μεταξύ των ποσών που καταβάλει και των ποσών που του αναλογούν να καταβάλει. Στη πράξη δηλαδή ο ισχυρότερος οικονομικά γονέας, θα καταβάλει μηνιαίως προς τον ασθενέστερο την διαφορά σε χρήμα. Σε περίπτωση που οι γονείς είναι οικονομικά ισοδύναμοι, τότε δεν υποχρεούνται να καταβάλουν ο ένας στον άλλον ως πάγια μηνιαία καταβολή, καθώς δεν υπάρχει οικονομικά ισχυρότερος ανάμεσά τους. Η συγκεκριμένη λύση προκρίνεται ως η δικαιότερη από τη νομική θεωρία και τη νομολογία των δικαστηρίων της χώρας μας.
Συνεπιμελεια και τόπος διαμονής
Μετά τον νόμο 4800/21 προστέθηκε στο άρθρο 1519 ΑΚ η ακόλουθη παράγραφος:
Για τη μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτείται προηγούμενη έγγραφη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη δικαστική απόφαση που εκδίδεται μετά από αίτηση ενός από τους γονείς. Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο.
Τι προβλέπεται για το μαχητό τεκμήριο του 1/3 της επικοινωνίας
Με τον νόμο 4800/2021, επέρχεται η αντικατάσταση του άρθρου 1520 Α.Κ. με διεύρυνση του δικαιώματος επικοινωνίας. Αναλυτικότερα, ο νόμος έχοντας σε απόλυτη προτεραιότητα τη ψυχική και πνευματική υγεία του τέκνου καθώς και την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του, έθεσε ένα ελάχιστο μαχητό τεκμήριο του χρόνου επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα που δε μένει μαζί του, ώστε να υπάρχει τακτική επικοινωνία, όπως προκρίνεται εκ των σύγχρονων μελετών της παιδοψυχολογίας.
Εισάγεται λοιπόν πλέον το μαχητό τεκμήριο του 1/3 της επικοινωνίας του γονέα που δε διαμένει με το τέκνο, σε σχέση με τον συνολικό χρόνο, εκτός αν ο γονέας που δε διαμένει με το τέκνο ζητά να έχει μικρότερο χρόνο επικοινωνίας ή είναι επιβεβλημένο να οριστεί, για λόγους που σχετίζονται με το συμφέρον του τέκνου ή τις συνθήκες διαβίωσης αυτού μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας, από το μαχητό τεκμήριο του 1/3. Σε περίπτωση ωστόσο που υφίστανται εξαιρετικά σοβαροί λόγοι, όπως για παράδειγμα είναι η ακαταλληλότητα του γονέα που δε διαμένει με το τέκνο, ο χρόνος επικοινωνίας μπορεί να περιοριστεί ή και να αποκλεισθεί.
Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας και οι συνέπειες της.
Οι βασικότερες αλλαγές που έφερε ο ν. 4800/2021 στη προγενέστερη διάταξη για τη γονική μέριμνα είναι: 1) η κατάργηση της δυνατότητας που είχε το δικαστήριο να ενεργεί αυτεπάγγελτα, 2) η προσθήκη στο άρθρο της γονικής μέριμνας, δεύτερης παραγράφου με ενδεικτική απαρίθμηση περιπτώσεων
κακής άσκησης της φροντίδας των τέκνων, 3) την επέκταση της δυνατότητας επέμβασης του Εισαγγελέα από 30 ημέρες που ήταν, σε 90 ημέρες και με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης σε επείγουσες περιπτώσεις.
Η εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 1532 ΑΚ, μετά από τον νόμο 4800/2021 προϋποθέτει κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, είτε από τον πατέρα, είτε από τη μητέρα, είτε και από τους δύο γονείς, είτε και από τον τρίτο (επίτροπο ή ίδρυμα) που ασκεί καθήκοντα συναφή.
Ως κακή άσκηση οορίζεται στο άρθρο 1532 παρ.1 Α.Κ:
α) Η παράβαση των καθηκόντων που επιβάλλει στους γονείς το λειτούργημά τους για την επιμέλεια ή τη διοίκηση της περιουσίας του τέκνου,
β) Η καταχρηστική άσκηση του λειτουργήματος της γονικής μέριμνας, και
γ) Η αδυναμία των γονέων να ανταποκριθούν στο λειτούργημα της γονικής μέριμνας.
Η κρίση περί κακής άσκησης της γονικής μέριμνας είναι αντικειμενική. Μάλιστα, κακή άσκηση της γονικής μέριμνας υφίσταται και χωρίς πταίσμα των γονέων, καθώς σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία αρκεί και ανυπαίτια παράβαση των καθηκόντων γονικής μέριμνας. Ωστόσο, ο βαθμός πταίσματος αποτελεί κριτήριο ώστε να προσδιοριστεί το προσφορότερο μέτρο.
Μάλιστα, στο άρθρο 1532 παρ.2 Α.Κ προβλέπονται 6 περιπτώσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας, οι οποίες είναι οι ακόλουθες: <<Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν ιδίως:α. η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας, β. η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς, γ. η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας, δ. η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα, ε. η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει τη διατροφή που επιδικάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων, στ. η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής>>.
Συνεπιμέλεια και ψυχολογία παιδιού
Η κρατούσα θέση στην επιστήμη της ψυχολογίας και της παιδοψυχολογίας είναι πως η συνεπιμέλεια αποτελεί τον καλύτερο δυνατό τρόπο για τη διαχείριση των ζητημάτων που αφορούν τη σχέση γονέων-τέκνων μετά τη διάσταση των γονέων τους και μετά το διαζύγιο.Αν και υπάρχουν αντίθετες απόψεις ειδικών η θέση που υπερισχύει είναι υπέρ τη συνεπιμέλειας και κατά της αποκλειστική επιμέλειας.Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την έρευνα του (Lamb,2019) θεωρείται βασικό κριτήριο για μια ισορροπημένη ανάπτυξη του παιδιού η διατήρηση και η ενίσχυση της σχέσης του και με τους δύο γονείς του. Στο όριο συμπέρασμα καταλήγουν και οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του Παιδιού.