Η νόμιμη μοίρα είναι η λεγόμενη αναγκαστική διαδοχή κατά την οποία επιβάλλεται από τον αστικό κώδικα αναγκαστικά υπέρ ορισμένων προσώπων ανεξάρτητα από τη βούληση του διαθέτη έστω και αν δε τα θέλει τα πρόσωπα αυτά ο διαθέτης για κληρονόμους του, καθώς πρόκειται για άτομα που είναι συνδεδεμένα με στενή συγγένεια με τον κληρονομούμενο.
Η αναγκαστική διαδοχή από τη φύση της δεν έχει την έκταση που έχει η εξ’ αδιαθέτου διαδοχή και αυτό γιατί στην εξ’ αδιαθέτου διαδοχή η ρύθμιση γίνεται σύμφωνα με την εικαζόμενη θέληση του κληρονομούμενου δηλαδή σύμφωνα με το ποια πρόσωπα θα περιλάμβανε ο διαθέτης στη διαθήκη του κατά το συνήθως συμβαίνον ενώ στην αναγκαστική διαδοχή δηλαδή στη νόμιμη μοίρα η ρύθμιση του νόμου γίνεται ενάντια στη θέληση του κληρονομούμενου με τη λογική πως δεν είναι ορθό οι στενοί του συγγενείς να μη λάβουν τίποτα από τη περιουσία του εκλιπόντος κληρονομούμενου.
Τα πρόσωπα που δικαιούνται νόμιμη μοίρα
Τα πρόσωπα που δικαιούνται νόμιμη μοίρα είναι οι κατιόντες του κληρονομούμενου δηλαδή τα παιδιά του, οι γονείς του και ο επιζών σύζυγος του κληρονομουμένου. Το ποσοστό της νόμιμης μοίρας συνίσταται στο μισό της εξ΄ αδιαθέτου κληρονομικής μερίδας. Για να προσδιοριστεί η νόμιμη μοίρα είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός της εξ’ αδιαθέτου κληρονομικής μερίδας. Για να βρεθεί η νόμιμη μοίρα απαριθμούνται όλοι οι κληρονόμοι που βρίσκονται στη ζωή κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου, ανεξάρτητα με το αν κάποιοι από από αυτούς αποκληρώθηκαν, αποποιήθηκαν ή κηρύχθηκαν ανάξιοι να κληρονομήσουν. Ο νόμος για να προστατεύσει το δικαίωμα στη νόμιμη μοίρα ορίζει πως κάθε περιορισμός του μεριδούχου νόμιμης μοίρας, ο οποίος επιβάλλεται από τη διαθήκη θεωρείται σαν να μην έχει γραφτεί κατά το μέρος που βαρύνει τη νόμιμη μοίρα.
Προσδιορισμός της νόμιμης μοίρας
Για τον προσδιορισμό της νόμιμης μοίρας λαμβάνεται υπόψιν η κατάσταση και η αξία της κληρονομιάς κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου. αφού αφαιρεθούν τα χρέη και οι δαπάνες για τη κηδεία του και για την αναγκαία απογραφή της κληρονομιάς. Στη συνέχεια προστίθεται στη κληρονομιά θεωρητικά γιατί πρακτικά δεν υπάρχει πλέον στη κληρονομιά οτιδήποτε ο κληρονομούμενος παραχώρησε όταν ζούσε στον μεριδούχο νόμιμης μοίρας, χωρίς αντάλλαγμα, είτε με δωρεά είτε μα άλλο τρόπο. Επιπλέον, προστίθεται στη κληρονομιά κάθε δωρεά η οποία έγινε όσο ζούσε ο κληρονομούμενος εφόσον αυτή έγινε μέσα στη δεκαετία πριν από τον θάνατο του και δεν επιβαλλόταν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή λόγους ευπρέπειας. Για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας λαμβάνεται ως βάση η αξία της κληρονομιάς κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου. Αναγκαίο είναι για να βρεθεί η αξία της κληρονομιάς να γίνει η αποτίμηση της κληρονομιάς σε χρήμα καθώς διαφορετικά είναι αδύνατος ο υπολογισμός της εξ’ αδιαθέτου μερίδας και συνακόλουθα και της νόμιμης μοίρας.
Συμπερασματικά, το δικαίωμα στη νόμιμη μοίρα ή αλλιώς η αναγκαστική διαδοχή αποτελεί την προστασία που έχει ορίσει ο νόμος προς όφελος των στενών συγγενών του κληρονομούμενου για να μην εξαλείφονται πλήρως οι δεσμοί αίματος και να μη νοιώθουν οι στενοί συγγενείς μια πικρία από το γεγονός πως ο εκλιπόντας αδιαφόρησε παντελώς για αυτούς παρά το γεγονός πως αποτελούν τους εγγύτερους εν ζωή συγγενείς του.