Το διαζύγιο ή ο χωρισμός των γονέων είναι μια δύσκολη διαδικασία, ειδικά όταν υπάρχουν ανήλικα παιδιά. Ένα από τα βασικά ερωτήματα που προκύπτουν είναι: Πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί το παιδί να αποφασίσει με ποιον γονέα θα μείνει;
Στην Ελλάδα, το νομικό πλαίσιο έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια, με τον Νόμο 4800/2021 να θεσπίζει νέες διατάξεις για τη γονική μέριμνα και την επιμέλεια. Παρακάτω θα αναλύσουμε τις συνθήκες υπό τις οποίες λαμβάνεται η απόφαση για την επιμέλεια του παιδιού και πώς επηρεάζεται από την επιθυμία του ανηλίκου.
1. Το Νομικό Πλαίσιο της Γονικής Μέριμνας και Επιμέλειας
Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα (άρθρο 1511-1514), μετά από ένα διαζύγιο ή διάσταση, η γονική μέριμνα εξακολουθεί να ασκείται και από τους δύο γονείς, εκτός αν το δικαστήριο αποφασίσει διαφορετικά.
Η επιμέλεια του παιδιού, δηλαδή η καθημερινή του φροντίδα, μπορεί να ανατεθεί:
Από κοινού και στους δύο γονείς (συνεπιμέλεια).
Σε έναν από τους δύο γονείς.
Σε τρίτο πρόσωπο (σε εξαιρετικές περιπτώσεις).
Το συμφέρον του παιδιού είναι το πρωταρχικό κριτήριο που λαμβάνει υπόψη το δικαστήριο κατά την απόφαση για την επιμέλεια.
2. Πότε Λαμβάνεται Υπόψη η Επιθυμία του Παιδιού;
Η άποψη του παιδιού δεν είναι απόλυτη, αλλά αποτελεί ένα από τα κριτήρια που εξετάζει το δικαστήριο. Το αν και πότε μπορεί να αποφασίσει το ίδιο εξαρτάται από την ηλικία και την ωριμότητά του.
Α. Παιδιά κάτω των 12 ετών
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας δεν έχουν δικαίωμα να επιλέξουν με ποιον γονέα θα ζήσουν. Ωστόσο, το δικαστήριο μπορεί να ζητήσει την άποψή τους μέσω ειδικών παιδοψυχολόγων ή κοινωνικών λειτουργών.
Το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη τα εξής:
Την ικανότητα των γονέων να φροντίσουν το παιδί.
Τη σχέση που έχει το παιδί με κάθε γονέα.
Την ανάγκη για σταθερότητα στη ζωή του παιδιού.
Β. Παιδιά από 12 έως 14 ετών
Σύμφωνα με την πάγια νομολογία, από την ηλικία των 12 ετών, η γνώμη του παιδιού αρχίζει να αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα. Το δικαστήριο μπορεί να καλέσει το παιδί να εκφράσει την επιθυμία του, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η απόφασή του είναι δεσμευτική.
Γ. Παιδιά από 15 ετών και άνω
Όταν το παιδί συμπληρώσει τα 15 έτη, η άποψή του παίζει καθοριστικό ρόλο. Αν δεν υπάρχουν λόγοι που να θέτουν σε κίνδυνο την ευημερία του (π.χ. ψυχολογική πίεση, κακή επιρροή από κάποιον γονέα), τότε το δικαστήριο συνήθως σέβεται την επιλογή του παιδιού και καθορίζει την επιμέλεια βάσει της επιθυμίας του.
Σημαντικό είναι ότι από τα 18 έτη, το παιδί είναι πλέον ενήλικας και μπορεί να επιλέξει ελεύθερα πού θα διαμένει.
3. Διαδικασία Λήψης Απόφασης για την Επιμέλεια
Όταν οι γονείς δεν μπορούν να συμφωνήσουν για την επιμέλεια του παιδιού, το ζήτημα επιλύεται στα δικαστήρια. Η διαδικασία περιλαμβάνει:
Αγωγή Επιμέλειας: Ο γονέας που ζητά την επιμέλεια καταθέτει αίτηση στο δικαστήριο.
Εξέταση του Παιδιού (εφόσον είναι άνω των 12 ετών): Το δικαστήριο μπορεί να καλέσει το παιδί να εκφράσει την επιθυμία του.
Έκθεση Κοινωνικού Λειτουργού ή Παιδοψυχολόγου: Σε κάποιες περιπτώσεις, γίνεται κοινωνική έρευνα για να διαπιστωθεί το καταλληλότερο περιβάλλον για το παιδί.
Τελική Δικαστική Απόφαση: Το δικαστήριο αποφασίζει με βάση το συμφέρον του παιδιού.
4. Συνεπιμέλεια – Μια Σύγχρονη Προσέγγιση
Με τον Νόμο 4800/2021, προωθείται η συνεπιμέλεια, δηλαδή η από κοινού φροντίδα του παιδιού και από τους δύο γονείς.
Η συνεπιμέλεια σημαίνει ότι:
Το παιδί διαμένει εναλλάξ και με τους δύο γονείς.
Οι γονείς λαμβάνουν από κοινού αποφάσεις για σημαντικά ζητήματα.
Το δικαστήριο δεν δίνει αποκλειστική επιμέλεια σε έναν γονέα, εκτός αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι.
Η συνεπιμέλεια είναι πιο διαδεδομένη σε ανεπτυγμένες χώρες και συμβάλλει στη διατήρηση της σχέσης του παιδιού και με τους δύο γονείς.
5. Πότε το Δικαστήριο δεν Λαμβάνει υπόψη την Επιθυμία του Παιδιού;
Παρόλο που η άποψη του παιδιού είναι σημαντική, υπάρχουν περιπτώσεις όπου το δικαστήριο δεν την λαμβάνει υπόψη:
Όταν υπάρχει αποδεδειγμένη επιρροή από τον έναν γονέα.
Όταν η επιλογή του παιδιού δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του, π.χ. επιλέγει έναν γονέα που δεν έχει σταθερό εισόδημα ή διαμένει σε ακατάλληλες συνθήκες.
Όταν η επιλογή βασίζεται σε υλικά οφέλη, όπως οικονομικά κίνητρα.
Το δικαστήριο εξετάζει πάντα τη συνολική εικόνα της ζωής του παιδιού πριν λάβει την τελική απόφαση.
Συμπέρασμα
Η απόφαση για την επιμέλεια του παιδιού είναι ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα μετά από ένα διαζύγιο.
Τα παιδιά κάτω των 12 ετών δεν αποφασίζουν, αλλά λαμβάνεται υπόψη η ευημερία τους.
Από τα 12 έτη και άνω, η γνώμη τους αρχίζει να έχει βαρύτητα.
Στα 15 έτη και πάνω, η επιθυμία τους παίζει καθοριστικό ρόλο.
Σε κάθε περίπτωση, το πρωταρχικό κριτήριο είναι το συμφέρον του παιδιού και η εξασφάλιση ενός σταθερού και υγιούς περιβάλλοντος. Οι γονείς πρέπει να συνεργάζονται και να λαμβάνουν αποφάσεις που ωφελούν το παιδί, ανεξάρτητα από τις προσωπικές τους διαφορές.